Blauw bijbeltje voor bemoeizorg

‘Patiënten empowerment heeft een gunstige invloed op het werk van zorgprofessionals’. Afgelopen zaterdag was ik uitgenodigd als gast bij een opname voor Studio E&W om samen met anderen in gesprek te gaan over deze stelling. Bij empowerment gaat het vaak over de patiënt als goed geïnformeerde gesprekspartner van de professional, die zelf actief in de behandeling keuzes maakt. Dat riep ook de vraag op of er niet groepen mensen zijn voor wie empowerment minder geschikt is. En toen zag ik ineens weer dat boekje voor me.

Het heet ‘Bemoeizorg’ en is opvallend blauw. Zelfs de bladsnede is blauw. En binnenin het boek zitten schutbladen met diezelfde kleur, die de hoofdstukken van elkaar scheiden. Tot mijn verrassing ontdekte ik dat in elk schutblad een geperforeerd lipje zat, wat omgevouwen kan worden. Wanneer je dat bij alle hoofdstukken doet, ontstaan er duimgrepen, uiteraard blauw, met hoofdstuknummers erop. De gekleurde bladsnede en de genummerde duimgrepen maken duidelijk dat we het blauwe bijbeltje van de bemoeizorg in handen hebben.

Auteurs zijn Jules Tielens en Maurits Verster. Jules Tielens is straatpsychiater en bandleider van een rockband, en zo werd hij ook geportretteerd in een documentaire die over hem werd uitgezonden in 2005. Maurits Verster is klinisch psycholoog en begon zijn loopbaan bij de verslavingszorg in Friesland. Samen schreven ze dit werkboek vanuit de praktijk in Amsterdam, ‘met eenvoudige tips voor moeilijke zorg’.

Bemoeizorg is een vorm van zorg voor mensen die hulp nodig hebben, maar die hulp niet accepteren. Het gaat dus om mensen die duidelijk ziek zijn, maar zelf dat niet zo zien. Vaak zijn het mensen met psychotische stoornissen, verstandelijke handicaps, verslavingen of een mix van deze problemen. Wat kun je voor deze mensen doen?

Een psychotisch iemand wil vaak geen psychiatrische zorg. En dus, zo stellen de auteurs, begin niet over een diagnose of behandelen, maar biedt hulp en probeer de ander gelukkiger te maken. Biedt hulp met financiën, het vinden van onderdak of repareer een lekkende kraan. Niet lullen, maar poetsen, staat dan ook als kop boven de paragraaf die gaat over ‘basics voor goede (bemoei)zorg’.

Je moet alles kunnen en altijd bereikbaar zijn. Dat laatste lukt je niet alleen, daarvoor heb je een team nodig. Dat wordt een ACT-team genoemd. Zo’n team wacht niet tot iemand zich bij de hulpverlener meldt, maar legt zelf assertief (A) contact. Patiënten worden opgezocht waar zij leven of wonen, in hun eigen omgeving of buurt, in het Engels community (C). Het team probeert te werken aan structurele oplossingen door de mensen te verleiden tot behandeling, in het Engels treatment (T).

Het blauwe bijbeltje staat vol met informatie over hoe contact te leggen, hoe je zorgt voor veiligheid en reageert op agressie, hoe je mensen kunt verleiden om contact met je aan te gaan. En het wordt allemaal helder en compact beschreven, met veel voorbeelden en ervaringen hoe het niet moet en suggesties hoe het ook kan. Het is een heel praktisch boek, waaruit veel kennis en ervaring spreekt. Het is een soort psychiatrisch kookboek met veel recepten voor goed handelen, stellen de auteurs.

Het boek gaat over bemoeizorg. Is dit boek nu een voorbeeld dat empowerment niet bij iedereen toepasbaar is? Absoluut niet! Ook in bemoeizorg bij iemand met een psychotische stoornis die op straat leeft is er oog voor de ander, en voor het sterker maken van die ander. In het boek ben ik de term ‘empowerment’ niet tegengekomen, de auteurs gebruiken graag heldere en no-nonse taal. Maar in alles blijkt in dit boek het respect voor de ander - ook als die ernstig ziek is -, voor zijn mogelijkheden en keuzes. Empowerment is een rode draad in dit boek.

Empowerment is juist bij mensen met een psychotische stoornis van belang. Dat stelt het Trimbos instituut, het landelijke kenniscentrum voor de GGZ. Zij ondersteunen HEE-groepen, wat staat voor Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid. In HEE-groepen verkennen cliënten met ernstig en langdurig psychisch lijden hun eigen kracht en mogelijkheden.

Herstel is leren zien waar je eigen kwetsbaarheden en talenten liggen zodat je met gebruikmaking daarvan weer baas wordt over je eigen leven. Empowerment is het ontdekken en aanboren van je eigen kracht. Ervaringsdeskundigheid is de toepassing van de kennis die mensen met psychische beperkingen op grond van hun ervaringen opbouwen.

De stelling was dat empowerment goed is voor de professional. Dat geldt zeker Jules Tielens, die zegt dat hij sinds 1998 in het leukste team van de psychiatrie werkt, het Amsterdamse Rehabteam dat hulp verleent aan dakloze psychiatrisch patiënten. Is empowerment altijd mogelijk? Empowerment heeft oog voor de kracht van de ander. Dat is zelfs voor narcistische hulpverleners goed om te zien.