Gecompliceerde rouw

Mensen sterven. Het treft kinderen, mensen in de kracht van hun leven of op hoge leeftijd. Voor nabestaanden is er het gemis, zijn mensen in de rouw. Soms komt de dood niet onverwacht, overlijdt een geliefd iemand na een ernstige ziekte of na een lang leven. Soms ook is het overlijden volledig onverwacht. Soms vindt het overlijden op een afschuwelijke manier plaats.

Afgelopen week hoorde ik van twee mensen die onverwacht overleden waren. De een was nog volop aan het werk, er was geen ziekte. De ander ging overdag even slapen en werd niet weer wakker. Bij beiden was het overlijden volledig onverwacht. Wanneer mensen zo plotseling overlijden hebben familie of andere betrokkenen zich niet kunnen voorbereiden, geen afscheid kunnen nemen.

Vorige week kwamen zeventig Nederlanders om in Libië bij de ramp met de Airbus van Al Afriqiyah, slechts één jongen overleefde de crash. Alle overigen stierven een plotselinge dood. Het was ook een dood onder traumatische omstandigheden. De beelden van de brokstukken vond ik indrukwekkend stil en opvallend leeg, het nadenken over hoe de slachtoffers daar tussen gelegen hebben en gevonden zijn is voor velen beangstigend.

Nabestaanden voelen het gemis en rouwen. Dat doet ieder op zijn of haar eigen wijze. In stilte of luidruchtig met veel tranen, door harder te gaan werken of je thuis klem te zuipen, met cynische grappen of je hart luchten bij anderen, door jezelf en anderen te vertellen dat je het heel goed kan accepteren en de draad al weer opgepakt hebt. Het zijn allemaal manieren waarop nabestaanden kunnen rouwen, er is geen vaste vorm.

Partners of familie zijn verdrietig, somber. Ze kunnen ook zo depressief en angstig worden, dat ze nergens meer zin in hebben, werken niet meer lukt, hun leven volledig tot stilstand komt. Voor rouw in het algemeen hoeven mensen geen behandeling te volgen, rouw is geen ziekte. Maar wanneer de dood zo onverwacht is, de omstandigheden zo schokkend en traumatisch zijn, dan wordt rouw bemoeilijkt. Dan is er niet alleen het verlies, maar ook de schok, de afschuwelijke beelden.

In het boek ‘Behandelingsstrategieën bij gecompliceerde rouw en verliesverwerking’ wordt gezegd dat in dergelijke situaties nabestaanden voor een dubbele taak staan. Naast het verwerken van het overlijden van een dierbare moeten ook de traumatische gebeurtenissen rond het overlijden verwerkt worden. Dat familieleden van de slachtoffers van de vliegramp niet zelf bij de ramp aanwezig waren vrijwaart ze niet van deze dubbele taak. Ook het horen over de schokkende omstandigheden tijdens het overlijden of het zien van die afschuwelijke beelden heeft een vergelijkbare impact.

Wanneer er sprake is van gecompliceerde rouw voldoet de regel niet meer dat rouw geen ziekte is en behandeling niet nodig. Dan kan professionele hulp juist wel wenselijk en noodzakelijk zijn. Dat kan een behandeling zijn gericht op bijvoorbeeld specifiek de depressieve klachten. De klachten worden dan gezien als een probleem of ziekte wat het rouwen verstoord. Maar er zijn ook aanwijzingen uit onderzoek dat een dergelijke behandeling onvoldoende goed helpt. En daarom zijn er ook deskundigen op dit terrein die pleiten voor een specifiek op gecompliceerde rouw gerichte behandeling.

Niet alleen de nabestaanden van de vliegtuigramp lopen een risico op het ontwikkelen van gecompliceerde rouw. De vuurwerkramp in Enschede, de Nieuwjaarsbrand in Volendam, de Bijlmerramp, het zijn allemaal voorbeelden waarin nabestaanden voor een dubbele taak stonden. En dan zijn er nog de rampen die in de media minder lang aandacht krijgen, maar die voor betrokkenen ook uiterst schokkend en traumatisch kunnen zijn. Denk bijvoorbeeld aan verkeersongevallen, kinderen die door geweld om het leven komen, mensen die door een woningbrand overlijden, mensen die overlijden door suïcide. Of mensen die volkomen onverwacht zonder enige aankondiging in de slaap overlijden.

Wie zo getroffen werd door een schokkend en onverwacht overlijden van een geliefde loopt een grotere kans op het ontwikkelen van gecompliceerde rouw. Het verwerken van zowel het verlies als van de traumatische gebeurtenis is een zware dubbeltaak. Steun vanuit de directe omgeving – familie, vrienden, buren - kan daar soms bij helpen en maken dat nabestaanden het volhouden. Die sociale ondersteuning kan bestaan uit emotionele steun en erkenning van het verlies en de pijn, maar ook uit praktische hulp bij het geleidelijk proberen weer op te pakken van het dagelijkse bestaan. Steun die hard nodig is, en lang nodig blijft.