9 juli 2009

Oud en nieuw verdriet

In 1676 werd Michiel de Ruyter met groot militair eerbetoon en onder massale belangstelling begraven. Bloemen en beertjes werden er niet neergelegd, maar het verdriet hield zeer velen in de ban. Zo nieuw is massaal rouwvertoon dus niet.

Michael Jackson is dinsdag massaal herdacht. Het overlijden van prinses Diana in 1997 had ook al zo´n wereldwijd effect. Waarom reageren mensen zo na de dood van beroemde mensen?

Het ´bandwagon effect´ stelt dat iedereen graag achter de muziek aan gaat, zich aansluit bij het feest van de winnaar. Dus als mensen verwachten dat er massaal gekeken wordt, gaat iedereen dat ook doen. Dan hoor je erbij en kun je de dag erna op het werk of in de sportkantine meepraten over wat je hebt gezien.

En als je het allemaal overdreven vindt? Volgens Noelle-Neumann ontstaat er dan een spiraal van stilte. Mensen voelen goed aan wat de overheersende opinie is, staan niet graag alleen en worden stiller naarmate hun mening meer een minderheidsstandpunt vertegenwoordigt. Dus als je niet kijkt naar de begrafenisdienst en het allemaal maar opgeblazen vindt, zal je dat toch niet al te hard roepen. Je kijkt wel uit.

Onderzoeker James Thomas liet zien dat meer dan 75 procent van de Engelsen in het geheel niet rouwde om de dood van Diana. En ook dat er bij hen veel negatieve beelden waren over Diana. Ze lieten zich nauwelijks horen, hadden het idee dat zij een minderheid waren, mee omdat hun mening weinig plek kreeg in de media. Zij waren feitelijk een zwijgende meerderheid.

Er is een wisselwerking tussen media en massa. Gisteren waren er 25 nieuwshelikopters in de lucht bij de herdenkingsdienst voor the King of pop. De Jackson-familie had tv-zenders wereldwijd een gratis live-uitzending aangeboden. Met de verwachting dat er net als bij Diana mogelijk honderden miljoenen kijkers zouden zijn. Dankzij dus de massaal toegestroomde media.

Verdriet werkt aanstekelijk. Als je naar iemand luistert die erg verdrietig is, is er een grote grote kans dat je zelf ook een beetje aangedaan raakt. Wie verdriet ziet op de televisie, of over verdriet leest in een boek of in rouwadvertenties in de krant kan gemakkelijk zelf ook een traan laten.

Dat zijn soms tranen van oud verdriet. Dat komt door wat de gevoelsbrug wordt genoemd. Een verdrietig gevoel in het hier-en-nu is dan een brug naar momenten in het verleden waarin we net zo’n gevoel hadden. Tranen van nu zijn deels tranen van vroeger.

Rouwen om iemand met wie je nooit echt contact hebt gehad, is dat niet gek? Dat is minder vreemd dan het lijkt. Het leven van bekende mensen wordt breed uitgemeten in de media, mensen weten meer van hen dan over hun eigen buurman of een familielid. Bekende mensen worden beleefd als zeer nabije en vertrouwde vrienden, naar wie we luisteren of die troosten met hun muziek. Vanzelfsprekend raakt hun dood ons dan hevig.

Een massale rouwreactie kan versterkt worden door de wijze van overlijden. Bij een plotselinge en wrede dood is er een schokeffect. Als Jackson na een lang ziekbed was overleden, was de impact waarschijnlijk minder geweest. Nu stond hij juist op het punt om na lange tijd weer een nieuwe tournee te beginnen. Dat voelt extra schrijnend.

Ach, en je kunt met de socioloog Herman Franke ook zeggen dat we in een pulpdemocratie leven. Volgens hem laat de massa zich in haar opinies, emoties en stemgedrag beďnvloeden door commerciële televisiezenders en pulpbladen, die uit zijn op winst en sensatie.