De diamanten dood

Duizenden diamanten, 8601 om precies te zijn, schitteren sinds zaterdag in een vitrine in Amsterdam. Ze zijn gezet op een doodshoofd, de schedel van een ongeveer 35-jarige man die in de achttiende eeuw leefde. Dat wil zeggen, op een platinum afgietsel van die schedel. De diamantenschedel, gemaakt door Damien Hirst, heet “For the love of God” en laat zien hoe de angst voor de dood in schoonheid wordt gevat, aldus de website van het Rijksmuseum.

De zon noch de dood kun je in de ogen kijken. Deze uitspraak van Francois de La Rochefoucauld staat voorin het nieuwste boek van Irvin Yalom, psychotherapeut en emeritushoogleraar psychiatrie. Het boek gaat over doodsangst en hoe die te overwinnen. Yalom geeft aan dat angst voor de dood op allerlei manieren zichtbaar wordt in therapie. Omdat dood een wezenlijk thema is in het leven van alle mensen, net als vrijheid, eenzaamheid en betekenisloosheid. Het zijn existentiële thema’s, die in de behandeling van patiënten aandacht verdienen. En in ieders leven.

Alle mensen sterven, en dit bewustzijn dragen we ons hele leven met ons mee. Al vanaf jonge leeftijd zijn we ons bewust van onze sterfelijkheid. Jonge kinderen ervaren de angst voor de dood, in het overlijden van een huisdier, in herfstblaadjes of in de angst voor slapen. Hoewel we er niet steeds stil bij staan, gaat deze angst voor de dood nooit weg, en geregeld worden we geconfronteerd met onze eigen sterfelijkheid, door een overlijdensadvertentie, door het overlijden van een dierbare, een bekende Nederlander.

De onvermijdelijkheid van de dood is ook voelbaar in de eindigheid van alles. Het uit huis gaan van een kind, een scheiding of ernstige ziekte verwijzen naar de eindigheid van ons leven. Maar ook verjaardagen, huwelijken of jubilea kunnen een weemoedige ondertoon hebben, omdat ze ons doen beseffen dat er weer een periode voorbij is, die niet meer terugkomt. We zijn verder op weg naar wat onafwendbaar gaat komen: de dood.

Maar moet je je wel steeds met de dood bezig houden? Hoe gaan mensen om met de eindigheid van dit leven? Soms leven mensen met de overtuiging dat voor hen de dood niet komt. Of mensen geloven in God die hen een leven na dit leven schenkt. Weer anderen geloven in reïncarnatie. Volgens Yalom zijn het manieren om doodsangst te verlichten. Maar volgens Irvin Yalom kan juist de confrontatie met en het bewustzijn van de dood ons leven verrijken. Omdat het bewustzijn van de dood kan maken dat we andere prioriteiten gaan stellen, de schittering van het leven meer bewust gaan zien, we ons minder druk maken om wat niet belangrijk is.

Maar je kan maar kort in de richting van de zon kijken en zo kan je je ook niet langdurig bezig houden met de dood. Naar de schedel kun je rustig langer kijken, de schittering van de diamanten is weliswaar imponerend maar ook een beetje saai, aldus de Volkskrant. Moet deze schedel je dichterbij het geheim van de dood en het leven brengen? For the love of God?

De tentoonstelling werd op 1 november geopend, een markante datum. In de christelijke traditie heet die dag Allerheiligen, waarop gestorven heiligen worden herdacht. Op de dag erna, Allerzielen, wordt gebeden voor alle overleden gelovigen. Zo zijn 1 en 2 november vanouds de dagen voor bezinning op sterfelijkheid en de dood, en het leven na de dood. Het zijn ook dagen om de graven te verzorgen en om te zien naar anderen. Ook de avond van de 31e oktober, de avond dus voor Allerheiligen, is verbonden met de dood en wordt in het Engels all hallows' eve(ning) genoemd, beter bekend als Halloween.

Sinds zaterdag ligt de diamanten schedel in een zwaarbewaakte vitrine in Nederland. Dit weekend werd ook, op de avond van Allerzielen, door Yvon Jaspers de eerste aflevering van het KRO-programma 'Ode aan de doden' gepresenteerd, over sterven, afscheid nemen en herdenken. Wie niet de wens of de mogelijkheid heeft om de schittering van de diamanten dood te bekijken in Amsterdam, of het programma Ode aan de doden heeft gemist, kan ook buiten de eindigheid van het leven ervaren in de prachtig gekleurde herfstbladeren. En het leven als een schitterend geschenk.