Het beste hopen kun je leren

Zonder hoop geen leven. Als het leven moeizaam gaat en er veel tegenslag is, als de wanhoop dreigt, dan nog kunnen mensen blijven hopen op een betere tijd. Zo blijven mensen overeind en richten zich op wat ze verwachten dat komen gaat.

Er is veel onderzoek gedaan naar hoop en wanhoop. Geen toekomst meer zien en je hopeloos voelen kunnen een symptoom zijn van een depressieve stemming. Wie geen hoop meer heeft kan het leven uitzichtloos gaan vinden en suïcidale gedachten krijgen. Wanhoop die de overhand krijgt kan levensbedreigend worden.

Hoop daarentegen helpt mensen. Mensen met hoop herstellen sneller van een ziekte of bereiken meer in hun leven, zo blijkt uit onderzoek. Bij elke behandeling is het van belang dat mensen durven hopen op verbetering of herstel. Dat is, volgens Yalom, die veel in het Nederlands vertaalde boeken schreef, misschien wel het belangrijkste wat er in therapie moet gebeuren. Belangrijker dan welke techniek ook.

Hoop doet leven, zo luidt het gezegde. Shimizu en Pelham hebben dat op wel heel bijzondere wijze onderzocht door de overlijdensgegevens van meer dan dertig miljoen Amerikanen te verzamelen. Wat bleek? In Amerika zijn Kerst en Thanksgiving belangrijke feesten, die iedereen graag mee wil maken. De dagen erna sterven er meer mensen dan op andere dagen. Alsof ze het nog even wilden volhouden, in elk geval de kerst nog meemaken. Of komt het door het eten van een te grote kalkoen?

Maar er zijn toch ook allerlei andere data die mensen graag willen halen? Bijvoorbeeld hun verjaardag, of nieuwjaarsdag. Dat bleek ook zo te zijn. Mensen sterven iets vaker precies op nieuwjaarsdag of op hun verjaardag dan op andere dagen. Eerst mijn verjaardag halen, en dan sterven. De wil richt zich op het halen van die bewuste dag. Opnieuw lijkt het dat feestdagen en verjaardagen als een doel functioneren waar men zich op richt.

Maar geldt dan ook, dat hoe belangrijker de datum, hoe groter de kans dat die datum als een magneet functioneert? Ook dat werd in het onderzoek gevonden. Nieuwjaarsdag halen is mooi, maar het millennium wilden veel mensen zeker niet mislopen. Het aantal mensen dat vlak na de overgang naar het millennium overleed was weer hoger dan op een normale nieuwjaarsdag.

Hoe ontstaat een dergelijk effect? Volgens de onderzoekers Shimizu en Pelham kan de wil om een bepaalde datum te halen aanzetten tot gezonder gedrag. Maar mogelijk heeft ook hoop als een soort positieve emotie wel effect op het fysieke functioneren, zelfs zo dat een naderend sterven nog even kan worden uitgesteld.

Wat is hoop eigenlijk? Kun je hopen op een beter leven als je je daar niets bij kunt voorstellen? Of als je geen idee hebt wat er nodig is om dat leven te bereiken? De Amerikaan Rick Snyder, hoogleraar klinische psychologie aan de universiteit te Kansas, ontwierp een cognitieve theorie over hoop die antwoord geeft op bovenstaande vragen.

In zijn theorie ziet hij hoop als een positieve verwachting over de toekomst. Hij onderscheid daarin drie aspecten. Hoop houdt in de eerste plaats in het hebben van een beeld van wat het leven zou moeten worden, waar je op hoopt. Maar ook het hebben van ideeën langs welke wegen je bij bij dat doel zou kunnen komen is van belang. En in de derde plaats vraagt hoop een gemotiveerde energie om toe te werken naar datgene waar je op hoopt.

Door hoop zo te definiëren wordt het mogelijk om te leren hopen. Hoop is niet meer slechts iets wat je hebt of niet, maar hopen heeft te maken met het verwerven van drie vaardigheden. Namelijk, een vaardigheid in het je voorstellen wat je wilt bereiken, een vaardigheid in het oefenen hoe je doelen in stappen kan bereiken en een vaardigheid om gewoon te beginnen en vol te houden. Wie dat oefent, zal merken dat zijn stemming meer hoopvol wordt.

‘Er het beste van hopen’ wordt vaak gebruikt als een passieve formulering als we er geen grip meer op hebben: ‘laten we er maar het beste van hopen.’ Snyder heeft op een mooie wijze laten zien welke vaardigheden je kunt verwerven om meer hoopvol te worden. Zo kunnen we actief zelf het beste gaan hopen.