In ons brein zit een geweldige na-aper

‘Als ik de zaal in kijk, zie ik overal mensen naast elkaar zitten die hetzelfde gedrag laten zien”, zei de spreker op het congres. “Daar zitten bijvoorbeeld twee mensen allebei wat naar links geleund, de twee mensen rechts zitten samen wat onderuit gezakt en de twee dames daarnaast kijken beiden wat gefronst.“ Verantwoordelijk voor dit alles zijn de spiegelneuronen, zo werd gezegd. Links van mij was een gangpad en de dame rechts van mij was al vertrokken. Misschien had ik dus ook moeten vertrekken.

Het is ruim tien jaar geleden. In Parma in Italië zijn onderzoekers in een laboratorium bezig met experimenten bij een tweetal makaken, een apensoort die vanwege de genetische verwantschap met mensen vaker gebruikt wordt voor medisch onderzoek. De twee apen hebben de weinig spannende namen MK8 en MK9. Beide apen hebben een operatie ondergaan, waarbij een deel van de schedel is verwijderd, zodat er metingen verricht kunnen worden in de hersenen.

De onderzoekers leggen vlak voor MK8 en MK9 rozijnen, stukjes appel of zonnebloempitten neer, zodat de apen het voedsel kunnen pakken. Soms leggen ze het voedsel buiten het bereik van de twee makaken, en pakken ze deze lekkernijen even later zelf en eten ze op. Wat gebeurt er in de hersenen van deze apen? Bepaalde cellen, verantwoordelijk voor beweging, worden actief wanneer de makaken het voedsel pakken en opeten. Maar deze zenuwcellen worden ook actief wanneer de onderzoekers het eten zelf pakken en opeten.

Zonder dat de aap zichtbaar armen of mond bewoog, was het alsof de aap in zijn hoofd het grijp- en eetgedrag van de onderzoeker na-aapte. Omdat deze cellen het gedrag wat ze zagen weerspiegelden, gaven de onderzoekers aan deze zenuwcellen de naam ‘spiegelneuronen’.

Deze na-aper in het hoofd is bij allerlei zaken betrokken. Zo helpen spiegelneuronen om snel gedrag te leren wat je ziet door het in je hoofd te imiteren. Dat veel leren begint met imiteren is allang bekend. Zo zal een baby moeder nadoen als deze haar tong uitsteekt of tegen de baby lacht.

Niet alleen bij het nadoen, ook bij het begrijpen van gezichtsuitdrukkingen zijn mogelijk spiegelneuronen betrokken. Die zorgen ervoor dat we in ons hoofd precies hetzelfde gezicht trekken als degene met wie we in gesprek zijn, en dat we daardoor begrijpen dat de ander boos, verdrietig, bang of blij is. Door te doen als de ander begrijpen we de ander. Na-apen als een hulp bij empathie. Inleven door te doen net als de ander.

Nu zijn sommigen minder goed in staat anderen emotioneel te begrijpen. Een dergelijk verstoorde empathie kan gevonden worden bijvoorbeeld bij mensen met een autistische stoornis. Je zou dan verwachten dat bij hen de spiegelneuronen minder werkzaam zijn, wat in onderzoek ook zo lijkt te zijn.

Is het mogelijk de werking van spiegelneuronen weer te activeren? Sommigen menen van wel. Een voorbeeld van een dergelijke toepassing is de Son-rise methode om met autistische kinderen om te gaan, waarin het imiteren van het gedrag van het kind een belangrijke plaats inneemt. Daardoor wordt contact bevorderd, wat de basis is van alle leren. Op die manier zou het kind uiteindelijk sociaal vaardiger worden. Ook bij ernstig psychotische mensen wordt het imiteren van gedrag wel gebruikt om contact met hen te maken.

Nadoen om contact te maken, het is een oud gegeven. Kijk maar naar verliefde stellen die soms dezelfde soort kleren gaan dragen, en in gedrag en taal op elkaar gaan lijken. Ouders herkennen soms zo de eerste signalen van hun beginnend verliefde puber: ‘Je praat al net zo als zij, ben je soms verliefd’, kan een ouder dan vragen.

Maar het na-apen is dus meestal niet zichtbaar. Als iemand je goed begrijpt, dan is dat, volgens dit model, omdat hij je zo mooi kan nadoen. In zijn brein dan. Gelukkig niet openlijk, anders gaan we ons er geweldig aan storen. ‘Fijn dat je me zo goed nadoet’ is niet een zin die we snel tegen een ander zullen zeggen als compliment voor die fantastische na-aper in zijn hoofd.

Vakantie is een mooie tijd om even wat extra op de na-aper te letten. Als je op een terrasje zit of op een plek waar veel mensen komen, dan kun je speuren naar actieve spiegelneuronen. Lijken de mensen op elkaar in kleding, houding of gebaren? Mogelijk zijn het de spiegelneuronen.

En natuurlijk kun je je eigen na-aper ook gaan inzetten. Voor degene die op op het terras bedient gaf Bekkering, die onderzoek deed naar spiegelneuronen, de volgende tip. “Gebruik veel dezelfde woorden als je klant. Hierdoor denkt je klant dat je hem goed begrijpt en krijg je een grotere fooi.” Je na-aper gebruiken om contact te krijgen. Het klinkt weinig origineel, maar is ongetwijfeld effectief. Met dank aan de spiegelneuronen.