Het vakantiegeheugen

Na een goed te lopen tocht over het wad was ik aangekomen op Ameland. Daar bleef ik twee dagen in het plaatsje Hollum. Ooit ging ik daar met mijn ouders op vakantie, en flarden van die tijd kwamen bij mij naar boven. Het geheugen van mensen is meer dan een museum boven in het hoofd, hoewel de verhalen van sommigen mensen over vroeger dat wel eens doen vermoeden.

Het geheugen lijkt mee afhankelijk van de omgeving. Wanneer mensen teruggaan naar een vroegere woonomgeving, komen allerlei herinneringen uit die tijd weer naar boven, als tenminste de omgeving niet al te zeer veranderd is. Godden en Baddeley zochten in 1975 een manier om deze omgevingsafhankelijkheid van het geheugen middels een experiment vast te stellen en ze gingen met een groep duikers in zee.

Het werd een klassiek experiment, waarin Godden en Baddeley aantoonden dat woorden beter herinnerd worden wanneer hier op dezelfde plek naar gevraagd wordt als waar de woorden geleerd zijn. Eén groep duikers kreeg op de wal een lijst woorden te leren, de overige duikers gingen het water in om daar op ongeveer vierenhalve meter diepte dezelfde woorden te leren. Vervolgens werd duikers uit beide groepen gevraagd zoveel mogelijk woorden op te lepelen die ze hadden geleerd.

Wanneer duikers onder water woorden hadden geleerd, maar op de wal deze woorden moesten opnoemen, lukte hen dat beduidend minder goed dan wanneer ze in het water de woorden weer uit hun geheugen moesten opdiepen. Evenzo de duikers die op het land woorden hadden geleerd: zij wisten deze woorden beter uit hun geheugen op te halen wanneer ze weer op het land waren dan wanneer ze onder water hier naar gevraagd werden.

Hiermee werd bevestigd dat wat geleerd wordt in een bepaalde omgeving daar ook gemakkelijker weer herinnerd kan worden dan in een andere omgeving. Wat dat kan betekenen voor schoolexamens? Leerlingen kunnen het beste op school leren als ze daar ook getoetst worden. Of de examens moeten op de zolderkamer thuis worden afgenomen waar de stof erin werd gestampt. Zoals mensen die slecht scoren op school wel eens zeggen: thuis wist ik alles nog prima!

De omgevingsafhankelijkheid van leren en herinneren bleek in onderzoek bij ratten ook waargenomen te kunnen worden in de hersenactiviteit. Maar toen bij medicijnstudenten het experiment van Godden en Baddeley recentelijk werd herhaald, vonden de onderzoekers geen effect. In dit onderzoek met de studenten waren de twee leeromgevingen het klaslokaal en de ziekenzaal.

Dat er geen effect gevonden werd kan goed samenhangen met wat Eich in 1985 veronderstelde, namelijk dat het niet zozeer om de omgeving buiten je gaat, maar om de stemming waarin je je bevindt. Waarbij deze stemming vanzelfsprekend mee bepaald kan worden door de omgeving. Voor de duikers was mogelijk hun ervaring van gewichtsloosheid meer bepalend om het onder water geleerde daar ook weer beter te kunnen reproduceren dan de omgeving zelf.

Het effect van stemming op het geheugen lijkt evident. Als mensen in een sombere bui zijn, herinneren ze zich gemakkelijker meer moeizame momenten uit hun leven, dan wanneer ze in een vrolijke stemming zijn. Wanneer ze zich prettig en energiek voelen kunnen ze juist weer wat gemakkelijker herinneringen ophalen aan de mooie momenten van weleer.

Waarom kwamen op Ameland bij mij herinneringen naar boven? Omdat ik door de plek herinnerd werd aan gebeurtenissen van vroeger? Of kwam ik in dezelfde stemming als vroeger, waardoor mijn geheugen werd geactiveerd? Op de terugweg was het beide. Ik was bijna te laat voor de boot en voelde lichte stress terwijl ik daar liep op weg naar de pier, en ineens zag ik me als jongetje van tien jaar weer hard fietsen om de boot te halen.

Conclusie? Als u mooie vakantieherinneringen wilt ophalen, dan kan dat prima op de bank met de foto’s in de hand. Maar aangekomen op de vakantiebestemming komen nog meer herinneringen naar boven, omdat het vakantiegeheugen daar wordt geactiveerd. De omgevingsafhankelijkheid van het geheugen houdt ook in dat gedachten aan het werk moeilijker naar boven komen. Immers, het werkgeheugen werkt elders juist minder goed. Zo wordt het vanzelf echt vakantie.