Is de Sint een gedragstherapeut ?

Tegen elf uur pakte de secretaresse haar broodtrommel voor een tussendoortje. Ze keek in het lunchbakje en zei: ‘He bah, pindakaas. Nou, dat verbaast me niks, want volgens mij vond hij het eten niet lekker gisteravond.’ Na deze wat raadselachtige uiting verklaarde ze: ‘Mijn vriend smeert ’s ochtends mijn brood, en als ik nou heel lekker gekookt heb, dan krijg ik meestal wat speciaals de volgende ochtend op mijn brood. Maar ja, gisteren had ik snel wat eten uit een pakje klaargemaakt, vandaar.’

Het leek een vorm van gedragstherapie, dit belonen en straffen door deze partner. Er zijn meer mensen bij wie je dergelijke gedragstherapeutische methoden tegenkomt. Ik denk dan aan die oude spanjaard, Sint geheten, over wie gezongen wordt: wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe. Zou de Sint ook ooit iets hebben geleerd over belonen en straffen? Is de Sint mogelijk opgeleid als gedragstherapeut?

Ik besloot wat preciezer naar deze man te kijken. Wat uiterlijk betreft zou hij heel goed tot de eerste lichting gedragstherapeuten kunnen behoren uit de jaren zestig: lange, verwarde haren, een vaak matig verzorgde baard, en ongetwijfeld onder zijn mantel geitenwollen sokken met sandalen.

Een gedragstherapeut vindt de relatie met de cliënt van belang, en dat begint met contact maken. De Sint kan dit als geen ander. Psychoanalytici werd wel verweten dat ze slechts de betere patiënten behandelden, de gedragstherapeut claimt een aanbod te hebben voor elke sociale klasse. Dat zien we terug bij de sint. Marktonderzoek laat zien dat zijn cliëntèle uit alle lagen van de bevolking afkomstig is, en afgezien van een enkel angstig kind of verzuurde volwassene komt een ieder graag bij de goedheiligman, zoals zijn bijnaam luidt.

Gedragstherapeuten willen gedrag zorgvuldig in kaart brengen. Meten is weten, zo zong een collega me recent nog toe. Nou, de Sint registreert uitvoerig het gedrag van alle mensen, zij het met een wat gedateerde techniek, namelijk in een groot rood boek. De autonomiegolf die over Nederland is gespoeld is hem echter ontgaan. Waar de huidige gedragstherapeut vooral de patiënt zijn eigen gedrag laat vastleggen, is de oude Nicolaas nog genegen dit voor anderen te doen, en dat met een betrouwbaarheidsgraad die ongekend is. Hij weet precies wat u en ik doen, en legt het nauwgezet vast.

Maar wat is het probleemgedrag? Ongetwijfeld het jengelen en zeuren van de kleinen, en de vermoeide en geïrriteerde reacties van de omgeving. Dit hanggedrag van jong en oud bij het ingaan van de winter is een soort aanpassingsstoornis die ontstaat als gevolg van afname van mogelijkheden zich buiten te vermaken. En het lijdt tot een verlaging van de stemming, zo luidt ongetwijfeld de analyse die de sint heeft gemaakt van het probleem gedrag. Bij verergering kan dan een soort winterdepressie optreden.

In het behandelplan heeft de Sint echte gedragstherapeutische interventies opgenomen. Zo nodigt hij uit te oefenen met ander gedrag, bijvoorbeeld door samen te zingen voor de schoorsteen of centrale verwarming. Verder moedigt de Sint aan om actief te worden. Dat kan door het maken van tekeningen, eigenlijk een soort activiteitentherapie. Deze alternatieve gedragingen zijn in zichzelf belonend, vanwege de verbeterde stemming die ze opleveren. Maar de Sint voegt zelf ook graag ook wat extrinsieke beloningen toe, in de vorm van kleine presentjes.

De info die de Sint over zijn behandeling verspreid lijkt me op een enkel punt achterhaald. Zo wordt gezegd ‘wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe’, terwijl feitelijk de roe uit het straatbeeld is verdwenen. Deze aanpassing van de behandelmethodiek is overigens terecht, positief bekrachtigen (belonen) leidt tot duidelijkere gedragsveranderingen dan negatief bekrachtigen (straffen), zo is uit onderzoek gebleken.

De zorgverzekeraars gaan vast niet graag met de Sint in zee. Want het effect van de sterk geprotocolliseerde behandeling (de laatste sessie altijd op vijf december) is meestal van beperkte duur, de uiteindelijke terugval is bijna honderd procent. Aanvankelijk stijgt de stemming fors en zo lang het speelgoed nieuw en heel is, ijlt deze verhoogde stemming nog wat na. Maar dan herhalen de klachten zich, en binnen een jaar melden de eerste mensen zich al weer aan bij de Sint.

De Sint lijkt er zelf financieel niet veel beter van te worden, afgemeten naar de zichtbare secundaire arbeidsvoorwaarden. Hij krijgt mogelijk reiskostenvergoeding, gezien het aantal kilometers wat hij maakt zou een fatsoenlijke leasebak op zijn plaats zijn. Nu zie je hem altijd met zijn verouderde bootje op stoom.

Of de Sint geregistreerd gedragstherapeut is betwijfel ik, hij lijkt wel kennis te hebben van gedragstherapeutische principes. Op teletekst las ik dat de helft van de Nederlanders hem in consult neemt, soms met thuiszorg, soms met groepsbehandelingen op het werk. En de andere helft van de Nederlanders? Die kan de eigen therapie voort zetten met behulp van broodtrommeltjes.