Snoeien of laten groeien

Voor velen is dit een herkenbaar dilemma in voor- of najaar. Maar deze tekst gaat niet over het winterklaar maken van de tuin, maar over hoe mensen met elkaar omgaan, het hele jaar door. De aarzeling kan hetzelfde voelen. Snoeien of laten groeien?

Het was bijna de laatste sessie in haar behandeling. Samen kijken we terug op de behandeling, op wat er veranderd is in haar leven. Er was veel veranderd. Ze zei dat ze nu een leven had wat ze eerst niet voor mogelijk had gehouden. Ze had veel geleerd en noemde enkele dingen die ik gezegd had.

Ik vertrouwde haar, ook al wist ik zelf niet dat ik dat allemaal gezegd had. Ze was ook verdrietig, zo zag ik. Ze zag er tegen op om te stoppen, om mij niet meer te zien. Maar dat ze wilde stoppen stond voor haar vast, ze was er aan toe en wilde deze stap graag zetten. Ze wilde verder groeien.

En toen zei ze nog wat. Ze zei: “je was er altijd voor me, en hoe ik er ook uitzag (ze maakte haar haar een beetje in de war) of wat ik dacht of zei, het was altijd goed” . Deze zin is voor mij een mooie illustratie bij de therapie zoals Rogers er over schreef. Belangrijk in de visie van Rogers was de onvoorwaardelijke positieve acceptatie door de therapeut. Dat betekent dat de therapeut de ander accepteert, wat hij of zij ook denkt of zegt. Het wordt ook wel omschreven als een niet bezitterige zorg of warmte.

Carl Rogers studeerde aanvankelijk landbouw, switchte naar geschiedenis en ging vervolgens theologie studeren. Twee jaar later maakte hij de overstap naar psychologie. Daarop werkte hij meer dan tien jaar als psycholoog op een centrum voor de begeleiding van probleemkinderen. Juist bij kinderen is het belang van onvoorwaardelijke liefde en zorg zo essentieel. In die jaren werd de kiem gelegd voor wat later uitgroeide tot zijn cliëntgerichte therapie.

Daarin noemt Rogers drie belangrijke voorwaarden voor therapie, of, beter nog, voor de therapeutische relatie. Eén daarvan was, zoals we zagen, de onvoorwaardelijke acceptatie. Een ander belangrijk houdingsaspect voor de therapeut is echtheid, wat betekent dat zeggen en doen in overeenstemming is. Iemand belangrijk vinden en steeds te laat komen als therapeut past daar dus niet bij. En in de therapie behoort de therapeut zich niet te verstoppen in een professionele rol, maar zal zichzelf laten zien.

Een derde voorwaarde voor een goede therapeutische relatie is empathie. Empathie is dat de therapeut zo goed mogelijk probeert te begrijpen wat de patiënt zegt, en misschien juist wel wat hij niet zegt, maar wat de therapeut wel ziet of voelt, en er dan woorden aan geeft. Empathie, echt zijn en onvoorwaardelijke acceptatie horen volgens Rogers bij elkaar, waarbij hij echtheid wel de meest belangrijke noemde.

De stroming die uit deze visie van Rogers is ontstaan heet wel de cliëntgerichte benadering. De drie genoemde aspecten worden gezien als wezenlijk voor een groeibevorderende relatie. Dat betekent geen passieve houding voor de therapeut. Verre van dat. Onvoorwaardelijke acceptatie is niet uitsluitend hummen (hmm zeggen) of ja-knikken. Wie dat doet is afwezig, luistert niet echt en heeft geen aandacht.

De patiënte zei niet dat ik alles maar goed vond, dat ik overal ja op zei, dat het me niet interesseerde. Dat was ook niet wat ze zocht. Maar ze had zo vaak in haar leven voorwaardelijke liefde ervaren. Ze was lief wanneer ze deed wat van haar verwacht werd, anders kon ze rekenen op een stekelige opmerking of een afkeurende blik. Zodat zij zich steeds meer ging richten op wat die ander vond of wilde.

Snoeien bij mensen lijkt hier op de tuinman die de bomen en struiken zijn wil oplegt en ze in standbeelden knipt. Prachtig, de tuinman wordt bewonderd en de struik is tot materiaal geworden. Zo zijn er ouders die hun kinderen vormen tot hun beeld, hun trots. En er zijn mensen die na even geluisterd of gekeken te hebben direct hun advies of oordeel klaar hebben. Waarbij de ander het gevoel heeft het niet goed te hebben gedaan.

Laten groeien houdt in de tijd nemen voor een ander, aandacht geven, meeleven, iemand waarderen of stimuleren. Dat lukt niet altijd, en dat is niet erg. Zolang er ook maar die andere momenten zijn, waarin mensen werkelijk aandacht hebben voor elkaar.

Mag snoeien dan nooit? Het is het dilemma van de tuinman: wat snoeien en waar laten groeien. De tuinman zal goed kijken, nog eens kijken en dan voorzichtig snoeien. Met de bedoeling dat de boom zo nog beter kan groeien.