Hechtingsstijlen en bergschoenen

Met een glaasje rode wijn losjes in de rechterhand dwalen haar ogen even naar beneden. Moet je daar eens zien, hij heeft bergschoenen onder zijn toga. En inderdaad, even later hechten ook mijn ogen zich aan de kenmerkende hoge ronde schoenneuzen die stevig vastgenaaid zijn op een massieve profielzool. Nou niet direct een stijl die je verwacht bij een toga. Wat zouden de anderen onder hun toga dragen, zo vragen we ons af.

Op deze wijze keuvelen we wat, na afloop van de promotie. Samen met drie collega’s ben ik hiervoor getuige geweest van de verdediging van een proefschrift. Op stijlvolle wijze gezeten in een bijna uit zijn tradities barstende monumentale zaal had zojuist Suzanne Pielage zich geweerd tegen de charmant, onderzoekend, grappig of snedig gestelde vragen van de hoogleraren. Als een refrein in de kritisch-wetenschappelijke liturgie klonk steeds opnieuw haar zangerig uitgesproken ‘met dank voor uw complimenten en ook voor uw kritische vraag’.

In het onderzoek van Pielage draait het om de relatie tussen hechtingsstijlen en psychosociale klachten. Mensen hebben een aangeboren neiging om zich aan andere mensen te hechten. Daarbij stelde John Bowlby, de ‘founding father’ van de hechtingstheorie, dat mensen proberen een balans te vinden tussen veiligheid zoeken bij de ander (voor kinderen vaak moeder of vader) en de wereld zelf gaan ontdekken. Je zou het ook het evenwicht kunnen noemen tussen afhankelijkheid en autonomie.

Deze afwisseling is bij kinderen vaak goed te zien. ‘Mamma, wil je mijn veters strikken’ wordt dan afgewisseld met het ‘wil ik zelf doen’. Kim Bartholomew formuleerde het zo: mensen hebben een beeld van zichzelf en een beeld van de ander, en beide beelden kunnen positief en negatief zijn. Dat leidt tot vier vakjes, hier vier hechtingsstijlen genoemd.

Mensen die zowel positief over de ander als over zichzelf denken heten dan veilig gehecht. Wie onzeker over zichzelf is en alles van een ander verwacht is obsessief gehecht. Als je daarentegen niet alleen zelf weinig zelfvertrouwen hebt, maar ook een ander niet vertrouwd, ben je angstig gehecht. En als je wel positief over jezelf denkt, maar negatief denkt over wat je van anderen kan verwachten, ben je vermijdend gehecht.

In de kindertijd wordt de basis gelegd voor de wijze waarop iemand tegen zichzelf en tegen anderen aankijkt, de hechtingsstijl. Deze hechtingsstijl is kenmerkend voor de rest van iemands leven en wordt vooral zichtbaar in intieme relaties. Tot zover wat gedachten over de hechtingstheorie.

Na een serie onderzoeken concludeerde collega Pielage dat deze manier van denken niet vol te houden is. Ze stelde vast dat blijkt dat je mensen tekort doet als je ze in één van de vier vakjes wilt onderbrengen. Je kunt je soms bij de één veilig gehecht voelen, terwijl je bij een ander, of op een ander moment, juist geen vertrouwen in die ander hebt. Mensen blijken meer dan één hechtingsstijl te hebben, en dan weer deze, dan weer die stijl te laten zien.

In een wereld van zwart en wit bestaat slechts goed en fout. Mensen indelen in vier vakken geeft geen genuanceerd beeld van mensen en hun gedrag. In werkelijkheid is iemand niet slechts veilig of obsessief gehecht, angstig of vermijdend gehecht, ongeacht bij wie en op welk moment. Het in categorieën indelen en daarop vasthechten van mensen maakt de wereld wel overzichtelijk, maar brengt deze niet tot leven. Ik vind het verademend dat dat werd vastgesteld, en zeker niet overbodig gezien de aangeboren neiging van mensen om de wereld in hokjes te willen indelen.

De man met de toga en de wandelschoenen staat nog steeds geanimeerd te praten met de enige vrouwelijke hoogleraar van het gezelschap. Ik kan niet goed zien welke schoenen zij draagt, het contact lijkt wel hecht. Hoe zei die ene hoogleraar dat ook weer? Hij veronderstelde dat het feit dat in het dankwoord van dit proefschrift zo veel mensen met liefde en bij name werden genoemd een aanwijzing was dat Suzanne veilig gehecht was.

Kun je ook iets afleiden uit de schoenen die iemand draagt? Ik vind bergschoenen weinig stijlvol voor een promotieplechtigheid. Mogelijk heeft de hooggeleerde togadrager deze stijl vanuit een minder hooggeleerd ouderlijk huis meegekregen. Ook schoenen kun je indelen en in de vakken van een schoenenkast stoppen. En tòch is elke schoen weer anders. Jammer dat ik niet gezien heb welke stijl schoenen Suzanne droeg. Wel heeft ze mij met deze promotie op stijlvolle wijze haar hechte band met de wetenschap laten zien, en dat is een felicitatie waard. Proficiat!