Een feestblouse met tattooprint

Een hond lijkt op zijn baasje, of omgekeerd. Recent werd me nog een grappige presentatie opgestuurd via de mail waarin foto’s van alle mogelijke hondentypen voorzien waren van frappante evenbeelden in menselijke variëteiten en kapsels. En afgelopen week trof ik een bijzondere variant van lijken op de ander. Ik zag een collega zitten in een blouse met een Maori-achtige tattoo-print. Toen ik daar iets over opmerkte, bleek haar echtgenoot de echte tattoos te hebben!

Mensen kunnen op alle mogelijke manieren op elkaar lijken. Wie via de Badweg op Vlieland naar het strand gaat, kan ze zomaar zien, beiden in een blauwe Gaastra jas, de een op de damesuitvoering, de ander op de herenuitvoering van wat maar het beste een Gezellenfiets kan heten. Opmerkelijk is overigens dat als mensen uitgaan ze niet graag hetzelfde aan hebben. Imiteren in kleding, attributen of gedrag komt echter veel voor. Doe mij maar hetzelfde als zij, bij een bestelling in de kroeg. Of gelijk op slenteren door de winkelstraat, waarbij soms zelfs de hoofden zich samen in cadans naar links of naar rechts draaien, als waren ze één.

Op elkaar lijken komt voor bij stellen, maar ook bij groepen. Uniformen, zwarte pakken, of de petjes bij jongeren dragen alle bij aan een groepsgevoel. Wie daarbij wil horen past zich aan. Je zou denken, imiteren en contact maken horen bij elkaar. Vanuit een volwassen perspectief heeft dat een bijzondere kant. Immers, als je imiteren ziet als nadoen, of erger, na-apen, dan is dat in schril contrast met de wens tot individualiteit en autonomie.

Ta ta, ja, toe maar, ta ta, ja goed zo. Menig volwassene met kinderen heeft zich gewaagd aan dergelijke inhoudsloze frasen, gebogen over kinderwagen of box. Daarbij bereikt de stem bij een dergelijk gebrabbel een tsjilpende hoogte, de wenkbrauwen worden opgetrokken en de mondhoeken komen dicht in de buurt van de oren, terwijl de kin bij elke komma krachtig richting de borst wordt bewogen. En dan maar hopen dat de kleine nog eens gaat lachen. Imiteren van stem en gelaat om contact te maken.

Ook bij iets oudere kinderen is dergelijk gedrag te zien. Kijk maar eens naar de pret die jonge kinderen kunnen hebben als je samen met hen lekker overdreven stampend als twee olifantjes rondjes rond de huiskamertafel loopt. Ook hier heeft het imiteren van het gedrag een functie in het contact en plezier maken. Merkwaardig genoeg werkt dit niet altijd zo. De man die op koopavond vlak achter een leuke vrouw gaat lopen en haar precies gaat nadoen heeft meer kans op een klap en dus blauwtje dan een date.

Hulpverleners wordt geleerd respectvol met mensen om te gaan. Respect was één van de drie basisvoorwaarden die Carl Rogers, een beroemd therapeut, ooit formuleerde om te komen tot echt contact. Maar in dezelfde therapiestroming kwam later Garry Prouty, met zijn pre-therapie. En imiteren was daarin niet een taboe. Hoe kon hij dat combineren met respect, en waarom wilde hij dat?

Sommige mensen in de psychiatrie zijn zo ernstig ziek, dat ze alle contact met de realiteit, met anderen en met hun eigen gevoel zijn kwijtgeraakt. En bij hen ontdekte Prouty dat het geduldig en respectvol imiteren van de ander kon leiden tot meer contact. Overigens wordt het meestal reflecteren of spiegelen genoemd. Vaak in de vorm van precies beschrijven wat je ziet of waarneemt.

Een voorbeeld. De therapeut zit met een ernstig verstarde en zwijgzame, leeg voor zich uit starende man in zijn kamer. Hij kan dan zeggen: We zitten in de kamer. Jij kijkt naar voren, naar mij, je zit heel rustig en beweegt niet, maar of je me echt ziet weet ik niet. Daarbij kan de therapeut de ander ook imiteren in gedrag of gezichtsuitdrukking. Vanzelfsprekend zal dit op een accepterende en respectvolle wijze moeten gebeuren, vanuit een oprecht verlangen te begrijpen wat de ander beweegt om daar zo stil te zitten.

Respect kan een term zijn die verwaarlozing legitimeert, namelijk wanneer vanuit respect er geen zorgvuldige aandacht is voor de ander. Imiteren gaat zomaar ten koste van mensen, maar in het juiste kader kan het een hulp zijn om contact te maken. Want echt respect voor een ander laat deze niet in de steek, ook als elk contact onmogelijk lijkt te zijn geworden. Wie respectvol wil imiteren, zal met zorg en aandacht kijken naar elk klein signaal van de ander, en er niet over heen walsen. En welke kleding iemand dan straks met de feestdagen aantrekt, is niet zo belangrijk meer. Voor de één wordt het een feestelijk zwart en wit is, voor de ander een uniform omdat er ook gewerkt moet worden, en weer een ander laat zich voor zijn blouse inspireren door de tattoo van de partner.