Keuzes zijn dagelijkse kost

Morgen is het zover, dan kunnen de Nederlanders zich via een referendum uitspreken over de grondwet van Europa. Het aantal keuzemogelijkheden is zelfs te doen voor wie niet tot tien kan tellen, de formulering van de mogelijke antwoorden is compact en helder. Het gaat om ja of nee. Je zou zeggen, een makkie voor mensen die van jongsaf gewend zijn dagelijks hun keuzes te maken.

Op welke vacature solliciteer je, wat trek je die dag aan? Ga je ’s ochtends ontbijten of neem je een tussendoortje mee voor in de auto? Je kunt ook met de trein gaan, mogelijk kun je dan met je collega mee terug rijden. En anders kun je altijd nog die vriendin bellen en even bij haar langs gaan. Welke hypotheek, huis, partner, baan, school voor de kinderen, auto, kleren, vakantie, etc. kies je. Zal ik vlokken op mijn brood doen, of toch maar hartig? De grote keuzemomenten bevinden zich in een zee van talloze kleinere keuzes.

Op verontwaardigde toon wees Jan Mulder vorige week de suggestie van één van de gasten bij Barend en Van Dorp van de hand dat mensen meestal kiezen op hun gevoel. ‘Ik lees de programma’s van de politieke partijen altijd helemaal door!’ zo riep hij emotioneel. Hoe rationeel zijn mensen in hun keuzes? Volgens Jolet Plomp, psychologe en schrijfster van het boek ‘Beslissen doe je zo’ worden keuzes vooral gemaakt vanuit het gevoel. Ook Ap Dijksterhuis, hoogleraar sociale psychologie is dezelfde mening toegedaan.

Gelukkig maar, want het aantal keuzes wat mensen kunnen maken is enorm toegenomen. Niet meer de keus tussen een halfje bruin of wit, maar tussen Sallands meergranen, Casinobrood, knipwit en nog tientallen broodsoorten meer in de supermarkt. In de gemiddelde supermarkt liggen nu twintigduizend artikelen, in 1960 waren dat er vijfhonderd. Om dan nog rationele keuzes te maken kost teveel tijd en is niet mogelijk. Intuïtief pak ik het kloosterbruin.

Veel mensen zetten niet gemakkelijk hun ratio aan de kant. Zij willen informatie om een goede en afgewogen keus te kunnen maken. Dat heeft tot een nieuwe markt geleid op het Internet, die van de vergelijkingensites. Met behulp van kieskeurig.nl, vergelijk.nl of Kelkoo kunnen mensen voor- en nadelen op een rij zetten. En de vertrouwde tests van de consumentenbond hebben menig aspirant koper gecoacht op weg naar de kassa. Waarbij deze mag kiezen tussen beste koop of voordelige keus.

Een ander laten kiezen kan een weldaad zijn. Toen ik enige tijd geleden met een aantal collega’s bij Eindeloos (plaats 71 in Lekker 2005, de restaurantgids van Nederland) kwam om te eten, vertelde de kok wat er die avond werd geserveerd. Nu ja, je mocht aangeven of je drie, vier of vijf gangen wilde. Na de telefoonboekmenukaarten van pizzeria en chinees gaf dit een heerlijk gevoel van thuiskomen. Het voelde een beetje als vroeger. Mam, wat eten we vanavond?

Soms slaat de keuzestress toe. Ik kan niet kiezen, jammert het kleine grut staande voor de glazen stolpen met snoepgoed. Ik heb niets om aan te trekken, verzuchten de seksegenoten van Jans voor hun uitpuilende kledingkasten. Hoe kan ik nu weten wat ik straks wil worden? Jongeren moeten al vroeg verregaande keuzes maken op school. Is dit nu wat ik wil, is een vraag die thuis hoort in wat wel de dertigersdip wordt genoemd.

Kiezen lijkt het summum van vrijheid, maar elke keus heeft zijn consequenties, en die zijn niet vrij. Een Bourgondische levensstijl laat zijn vetsporen na, een hand met een gat erin kleurt bankafschriften rood en wie zijn billen brandt moet op de blaren zitten. Dit laatste geldt uiteraard niet alleen voor zonminnende naturisten.

Maandag wasdag, woensdag gehaktdag en vrijdag vis voor de katholieken is een effectieve manier om keuzestress te verminderen. Veel mensen bouwen in hun leven vaste gewoontes op en vinden daarin rust en ontspanning. Dit jaar kies jij de vakantiebestemming, volgend jaar ben ik aan de beurt. Afspraken en verplichtingen perken te grote en duizelig makende keuzeruimtes in.

En als je een keus gemaakt hebt? Veel mensen lezen achteraf alles over de enthousiast gekochte auto en leggen dan vol overtuiging uit waarom ze juist voor dit model hebben gekozen. Na een vanuit het gevoel genomen beslissing kunnen altijd nog redenen worden gezocht die de juistheid van de gemaakte keuze bevestigen.

En als de gemaakte keus niet goed voelt? Veel mensen kennen gevoelens van onrust wanneer ze een beslissing hebben genomen die niet bij hen past. De rust keert dan terug wanneer dat mooie maar te dure jasje weer in de winkel hangt. Geld terug, en het voelt nog goed ook.

Ach, al die dagelijkse keuzes. Morgen wordt het andere kost. Ik ben benieuwd!