Het zwijgen van de moeder van Gabriel Angelico

Hij werd zo´n sympathieke en statige man, dat zelfs de paus hem graag zijn zegen zou willen geven. Ooit was hij een tenger kind met een zwakke gezondheid. Maar bovenal: Gabriel Angélico was geboren met het hart aan de rechterkant. Zijn moeder wist dit, maar verzweeg het voor hem omdat ze bang was dat hij zich abnormaal zou gaan voelen.

Het was de zesjarige Flora Fernandez die het hem vertelde. Toen ze op school naar elkaars hartslag moesten luisteren, drukte zij haar hoofd links tegen de ribben van de hevig zwetende Gabriel, keek weer op en zei: jij hebt helemaal geen hart. Natuurlijk kwamen ze er achter dat hij wel een hart had, alleen op de verkeerde plaats, evenals alle andere organen. Hij was een soort spiegelbeeld van zichzelf. In het volle besef dat het op het uiterlijk aankwam, besloot Gabriel Angélico ter plekke om de rest van zijn leven over deze afwijkingen te zwijgen.

Zo begint het prachtige magisch-realistische verhaal Muskaat, van de Noorse schrijfster Kristin Valla. Gabriel wist dat het op het uiterlijk aankwam, en zweeg over zijn afwijkingen. Maar veel afwijkingen zitten juist aan de buitenkant en kunnen door zwijgen niet verborgen blijven.

Er zijn relatief kleine aangeboren afwijkingen, zoals een mopsneus of flaporen. Sproeten worden door de een beleefd als ongewenste afwijking, anderen zien er juist schoonheid in. Een mooi gaaf gezicht kan verminkt worden door brandwonden. Ook huidziekten als psoriasis kunnen iemand tekenen. En natuurlijk zijn er de jeugdpuistjes, die een oorspronkelijk zacht en lieflijk babyface kunnen veranderen in een slagveld.

Maar we laten het er niet bij zitten. Als zwijgen niet helpt, dan maar aanpakken. Mensen doen alles aan hun uiterlijk. De televisie laat continu make-over programma´s zien, waarin mensen hun uiterlijk laten bijstellen. Kin- en neuscorrecties, plattere oren, uitgestreken gezichten en gevulde wangen, het is allemaal mogelijk. Waar dat in het uiterste geval toe kan leiden is te zien bij Michael Jackson.

Wat verborgen blijft, is het leed wat schuil gaat achter afwijkingen. De moeder van Gabriel Angélico wist precies waar het omdraaide. Ze was bang dat haar zoon zich abnormaal zou voelen. Ze kon het zelf niet accepteren en hield daarom voor hem verborgen dat zijn hart rechts zat. Omdat het niet zijn uiterlijk betrof koos ook Gabriel ervoor om zijn afwijking verborgen te houden. Het liefst verborg hij zichzelf, en trok zich terug met zijn boeken. Hij wist dat hij er niet bij hoorde.

Ook als afwijkingen voor anderen niet of nauwelijks waarneembaar zijn, kan dit het leven van mensen gaan beheersen. Dat is het geval bij mensen die lijden aan wat in het vakjargon Body Dysmorphic Disorder (bdd) heet. Ogen, oren, neus of kin worden gezien als te groot, te klein, niet symmetrisch, te dik of te dun. Meestal zien anderen niets aan hen. Er is sprake van een verstoorde lichaamsbeleving, met angstklachten, depressieve gevoelens of vermijden van sociale situaties tot gevolg.

Het dwangmatige denken aan de onvolkomenheden kan oplopen tot wel acht uur per dag, inclusief het bekijken en onderzoeken van zichzelf voor alles wat spiegelt. Naast de spiegels in de hal, op het toilet, thuis, in de auto en op het werk zijn dat autoruiten, etalages en de blikken van mensen. Ze kunnen accuraat kijken, zo bleek uit onderzoek. Op uiterst realistische wijze kunnen mensen met deze stoornis de kleinste afwijkingen registreren en bestuderen. Maar alles te zien maakt niet gelukkig.

Plastische chirurgie kan bij ernstige verminkingen of afwijkingen het leed verminderen, bijvoorbeeld bij mensen met brandwonden. Bij een verstoorde lichaamsbeleving ligt therapie meer voor de hand. Met behulp van cognitieve gedragstherapie worden gedachten en gevoelens uitgedaagd en kan worden geoefend met gewenst gedrag. Waarbij mensen weer leren contact te maken met anderen zonder zich angstig te verbergen achter wat ze als hun afwijking zien.

Niet bij iedereen leiden onvolkomenheden in het uiterlijk tot somberheid of het angstig mijden van anderen. Sommigen veronderstellen dat dit te maken heeft met een gevoel voor schoonheid. Bij mensen met bdd zou er dan sprake zijn van een versterkt gevoel voor wat mooi is, waardoor hun lijden wordt vergroot. Maar ook mensen met zichtbare afwijkingen kunnen oog hebben voor wat mooi is, en toch niet of nauwelijks lijden.

De moeder van Gabriel Angélico zweeg over de afwijking, bang als ze was dat hij zich abnormaal zou gaan voelen. Misschien heeft ze juist door haar zwijgen bijgedragen aan datgene wat ze wilde vermijden. Dat haar zoon zich abnormaal zou voelen. Ongelukkigerwijs had haar zoon haar angst al te goed begrepen. Gabriel Angélico zweeg ook, net als zijn moeder en voelde zich abnormaal. Zelfs de zegen van de paus zou dat niet kunnen veranderen.