De wet en de week

De wet. Morgen vindt een overleg plaats over de wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ). Met het oog daarop werd afgelopen week een manifest gepubliceerd gericht aan leden van de Tweede Kamer, waarin acht organisaties voorstellen de genoemde wet niet te evalueren, maar een commissie van deskundigen in te stellen om nieuwe wetgeving voor te bereiden.

De week. In de gemeentehuizen van Heerenveen, Leeuwarden, Drachten en Sneek zullen een week lang uitingen van kunstenaars met een psychiatrische achtergrond te zien en te horen zijn. Komende maandag start de week van de psychiatrie, met als thema: Uit de Kunst. Het is een aanmoediging aan psychiatrische patiënten om zich als kunstenaar te uiten. Het is tegelijk een compliment voor wat al wordt gemaakt. Het is uit de kunst!

De wet en de week. Beide zaken lijken weinig met elkaar gemeen te hebben. Of het moest zijn dat zowel de wet als de week een bestaanshistorie van ongeveer dertig jaar heeft.

In 1972 werd de ontwerptekst ingediend voor de BOPZ-wet, welke in 1994 in werking trad. Doel was het bieden van wettelijke bescherming aan hen die met een psychiatrische ziekte onvrijwillig moeten worden opgenomen. In de wet werd vastgelegd dat opname onder dwang uitsluitend kan als er sprake is van gevaar voor de persoon zelf, anderen of de omgeving. Verder werden rechten met betrekking tot behandelplan, telefoneren of bezoek geregeld en werd een klachtenregeling opgenomen. Respect voor de autonomie was het motto.

Niet lang daarna werd in 1975 te Wolfheze voor het eerst de dag van de psychiatrie georganiseerd, later uitgebreid tot de week van de psychiatrie. In deze week worden door het hele land activiteiten georganiseerd die een bepaalde thematiek voor het voetlicht moeten halen. Enkele thema’s uit de eerste jaren, zoals “Baas in eigen brein” (1979) en "Vecht voor je gekkenrecht" (1984) weerspiegelden de antiautoritaire opvattingen van die tijd en moesten bijdragen aan een groeiend zelfbewustzijn voor mensen met psychiatrische stoornissen.

Recht op autonomie en antiautoritaire tendensen stonden aan de wieg van wet en week. Konden wet en week de afgelopen dertig jaar volwassen worden?

De week van de psychiatrie kon zich wat inhoudelijke thema´s betreft aanpassen aan de tijdgeest. Thema’s van toen zullen nu niet meer zo worden geformuleerd. Motto´s van de laatste jaren zoals Beeldvorming, Zorg om wonen en WeerWerk vroegen aandacht voor ziekte, wonen, werk en inkomen.

Wetgeving kan naar zijn aard zichzelf niet aanpassen. Kern van de wet was het afwenden van gevaar. Zolang er geen gevaar dreigde kon geen behandeling gestart worden. De BOPZ bleef een opnamewet, terwijl er behoefte is aan een behandelwet.

De laatste jaren groeide de aandacht voor deze problematiek. Men sprak van zorgwekkende zorgmijders. Bemoeizorg werd ontwikkeld. Waar geen dwangbehandeling mogelijk was werd gezocht naar vormen van drang. Want duidelijk werd dat een monopoliepositie van autonomie – je mag het zelf weten - ernstig psychiatrisch zieke mensen in de steek laat.

De wal keert het schip. Bij een verkeerde koers komt vanzelf de noodzaak tot bijsturing. Gelukkig van een breed front. De wens om te komen tot nieuwe wetgeving wordt gesteund door patiënten en hun familie. Tot de acht organisaties die het manifest ondertekenden behoren naast GGZ-Nederland, de artsenvereniging KNMG en de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie ook Anoiksis en Ypsilon, de verenigingen voor mensen met schizofrenie en hun familie. Autonomie is mooi, maar kan niet zonder het bieden van daadwerkelijke zorg. De voorzitter van Ypsilon zei het zo: Het recht op autonomie mag niet altijd voor het recht op zorg gaan.

Is iedereen het eens? Nee, enkelen zijn bang voor een te grote macht van medici. Zij stellen dat de psychiatrie nog onvoldoende kennis en mogelijkheden heeft om mensen te behandelen. Gedwongen behandeling zou dan leiden tot platspuiten, wat mensen rustig, maar niet beter maakt.

Psychiatrie is een kunde die je moet leren. Psychiatrie is ook de kunst om te zien hoe zowel daadwerkelijke zorg als respect voor autonomie vorm kunnen krijgen. Mogelijk kunnen we ons mede laten inspireren door kunstenaars. Een deel van hen laat volgende week werk zien en horen in de gemeentehuizen. Uit de kunst!