Experimenten na de vakantie

Of het nu regent of de zon gaat fel schijnen, één ding is zeker: ritmes verbleken in vakantietijd. Het hele jaar door kennen mensen vaste tijden voor eten, werken en slapen, en het zijn deze gewoontes die mensen op de been houden. Tot de vakantie. Want dan gaan mensen erbij liggen, op het strand, op de camping of onderuitgezakt thuis. Het hoeft allemaal niet, het kan blijkbaar ook anders: het is vakantie. Dan zijn er geen vaste tijden meer om op te staan, te eten en naar het werk te gaan, er is dan maar één tijd overgebleven waarbinnen alles past: de vakantietijd is aangebroken.

Mensen gedragen zich anders, maar voelen zich ook anders op vakantie. En dat heeft alles met elkaar te maken. Een bekend model beschrijft het functioneren van mensen met behulp van drie woorden die met een ‘g’ beginnen: gedachten, gevoelens, gedrag. Het zijn drie aspecten van het menszijn, die in onderlinge samenhang functioneren. Gedachten werken in op gevoelens en gedrag, gevoelens hebben invloed op denken en doen, en gedrag heeft effect op het denken en de emoties.

Dat laatste was ook haar wel duidelijk. Ze kon niet goed slapen, lag veel te piekeren. Vaak niet eens over nare dingen, maar juist over heel gewone dingen: de dag kwam nog eens langs, in gedachten maakte ze alvast het boodschappenlijstje voor de volgende dag of dacht na over wat ze allemaal mee wilde nemen op vakantie.

Omdat lang wakker liggen niet plezierig is, ging ze op zoek naar manieren om in slaap te komen. ’s Avonds geen koffie meer drinken en niet te laat meer druk zijn met huishouden of administratie. En ze had naast haar bed een radio gezet, zodat ze bij muziek in slaap kon vallen. Ze hoopte dat dit gedrag effect zou hebben op het denken, op haar stemming, op haar slaap.

Het leek een tijdje goed te werken, maar uiteindelijk bleef ze moeite met inslapen houden. Een vergelijkbaar effect als bij het gebruik van slaapmedicatie trad op: gewenning. Ze deed de muziek wat harder, in de hoop dat daarmee een oplossing bereikt werd. En nog wat harder. Maar met het stijgen van het volume daalde het niveau van haar stemming en nam de druk toe. Het moet nu toch eens goed gaan met slapen, dit houdt geen mens vol, het moet nu echt anders! Ze werd er depressief van.

Hoe verder? Meer muziek zat er bij haar niet in. Maar het zat ook op iets anders vast. Ze was gestopt met experimenteren. Van jongsaf experimenteren mensen. Kleine kinderen kliederen met eten of proberen uit bij welk volume moeder reageert. De leeftijdsfase bij uitstek voor experimenteren is die van pubers. Voor hen is het een manier om eigen autonomie te zoeken of te bevestigen. Ze zijn druk met lijnen, met uiterlijk, met kleding of met harde muziek, proberen allerlei gedrag uit. En volwassen mensen experimenteren tijdens de vakantie.

Maar experimenteren is ook een goede manier om problemen aan te pakken. Een experiment is als een soort onderzoek bij jezelf. Je bent zelf even proefkonijn. Je doet iets anders dan je altijd doet, houdt dit enige tijd vol, en kijkt hoe het bevalt. Dat laatste is van groot belang. Bij het in gang zetten van ander gedrag moet je na verloop van tijd evalueren en zonodig het gedrag weer bijstellen.

En dat had zij nu juist niet gedaan. De muziek hielp niet, de evaluatie van het experiment was dus negatief. Het beste wat ze kon doen was stoppen met het luisteren naar muziek en weer gewoon als ieder ander gaan slapen.

Dat deed ze en ze kon na drie weken melden: ik heb de radio weggezet, ben op de andere zijde gaan slapen zodat ik de wekker niet kan zien. Ik slaap beter, lig nog wel eens wakker, maar minder lang en ik vind het minder erg. Haar stemming was nu beduidend beter.

Experimenteren. Toen er allerlei daadwerkelijke problemen waren had het haar ongetwijfeld goed geholpen om afleiding te zoeken in het luisteren naar muziek bij het inslapen. Maar later werd het luisteren naar muziek en het gericht zijn op het (niet) inslapen juist een probleem op zich. Door te evalueren en een nieuw experiment aan te gaan ontdekte ze dat ze prima zelf kon inslapen. Ze hoefde niet langer op de wekker te kijken.

Met de vakantie voor de boeg zullen veel dingen anders gaan dan anders, dat gaat vanzelf. Mensen gedragen zich anders. Een beetje daarvan vasthouden kan ook na de vakantie geen kwaad. In experimenteren met gedrag zit meer muziek dan je denkt. En dat voel je.