Veerkracht of slagkracht

Wonden helen en vaak leiden nare jeugdervaringen niet tot blijvende schade op volwassen leeftijd. Dit standpunt wordt verwoord in het februarinummer van het tijdschrift Psychologie en ondersteund met onderzoeksgegevens. Er is geen bewijs dat slechte ervaringen in de jeugd later wel tot problemen moeten leiden, aldus Martin Seligman, een bekend en gerespecteerd psycholoog in Amerika.

Kinderen die op zeer jonge leeftijd emotioneel verwaarloosd werden, bleken eenmaal volwassen geen blijvende schade te hebben overgehouden, zo ontdekte Michael Rutter in Engeland. Verwaarlozing, scheiding of dood van een ouder zijn niet gebeurtenissen die slechts met behulp van een psycholoog een plek kunnen krijgen. Wel wordt gesteld dat wanneer mishandeling of verwaarlozing chronisch zijn er wel degelijk blijvende schade kan optreden. Maar de teneur is: kinderen zijn kwetsbaar, maar bovenal veerkrachtig.

Passen volwassen mensen zich ook gemakkelijk aan? Regelmatig wordt de veerkracht van mensen op de proef gesteld. Een reorganisatie op het werk, ontslag, ziekte, handicaps en relatiestress komen veelvuldig voor. Maar ook gebeurtenissen die bij een normale ontwikkeling horen kunnen druk op ons leggen. Denk daarbij aan de geboorte van een kind, een nieuwe baan of een verhuizing. Hoe gaan mensen hier mee om?

Veel mensen zijn net als kinderen veerkrachtig en weten zich te handhaven en aan te passen aan veranderde omstandigheden. Die omstandigheden zijn voortdurend in beweging en daar kun je het beste rekening mee houden. Bij alledaagse situaties gaat dat de meeste mensen gemakkelijk af. Bij gevaar voor gladheid ga je langzamer rijden, op vakantie in een warm land houd je siësta en soms werk je harder omdat een collega ziek is.

Ook wanneer het moeilijker wordt, bij meer ingrijpende ervaringen, passen mensen zich aan. Solliciteren na werkloos te zijn geworden, doelen en verwachtingen aanpassen bij een invaliderende ziekte of verder leven na het overlijden van een dierbaar persoon laten zien dat mensen manieren vinden om zich aan te passen aan veranderde omstandigheden. Ook volwassenen hebben een geweldige veerkracht.

In het sociale verkeer zijn mensen gewend te stellen dat aanpassing van twee kanten moet komen. Maar dat is nu vaak de narigheid. Want veel van de genoemde gebeurtenissen lijken geen rekening met mensen en hun situatie te houden. Leed kan mensen onverhoeds treffen en lijkt even onrechtvaardig verdeeld als de uitslag van de staatsloterij. En steeds moeten mensen zich aanpassen.

Vaak lukt het wel, soms lukt het niet. Mensen raken gestresst, worden overspannen of krijgen een burn-out. Kenmerkend voor deze klachten is dat ze een reactie zijn op gebeurtenissen die bij iedereen kunnen voorkomen. In een classificatiesysteem van psychiatrische aandoeningen wordt in dit verband gesproken van aanpassingsstoornissen. Bij een aanpassingsstoornis zijn er opvallende emotionele of gedragsmatige klachten of beperkingen in reactie op een herkenbare stressveroorzakende situatie. Deze klachten brengen de nodige beperkingen mee in het dagelijks functioneren thuis of op het werk.

De term aanpassingsstoornis klinkt in het Nederlands wat gestoord. Maar mooi is wel dat hier gezegd wordt dat het om problemen gaat in de aanpassing. Want dat is wat een stressvolle gebeurtenis van mensen vraagt: zich aanpassen aan veranderde omstandigheden. Soms zijn mensen er nog niet aan toe, willen ze zich niet aanpassen omdat ze teveel gehecht zijn aan wat was. Soms lijkt het of mensen niet kunnen veranderen, omdat ze niet geleerd hebben hoe te reageren. En soms ook durven mensen niet, zijn ze bang dat het niet lukt.

Zit er verschil in veerkracht tussen kinderen en volwassen mensen? Vaak wordt er zo wel naar gekeken, en ik kan me daar iets bij voorstellen. Het leven komt op kinderen af en ze weten niet anders. Vanuit hun kleine positie moeten ze hun (kinderlijke) wensen en verlangens voortdurend aanpassen aan de realiteit.

Eenmaal volwassen geworden zijn mensen zelf verantwoordelijk voor dat leven en zijn in de positie om het leven aan te passen bij hun wensen en verlangens. Totdat hen iets treft waar ze niets aan kunnen veranderen en zich opnieuw zullen moeten aanpassen. Dat kan gevoelens van kleinheid, onmacht, teleurstelling, boosheid of ontreddering geven.

Mensen willen liever met al hun kracht en mogelijkheden vechten, de problemen overwinnen, maar moeten soms bij ingrijpende gebeurtenissen constateren dat hun slagkracht onvoldoende is. Dan komt het op veerkracht aan. Wie veerkracht ervaart kan zijn aandacht verleggen, kan veranderen, kan zich aanpassen aan veranderde omstandigheden. Met slagkracht alleen kom je er niet.