Nijntje verdrijft angst uit New York

Je hoeft geen leeuw recht in de ogen gekeken te hebben om angst te voelen. Bang zijn voor spinnen of muizen, angst voor de tandarts, opzien tegen de eerste schooldag, in allerlei situaties kunnen mensen angst ervaren. Bang zijn behoort samen met boosheid, blijdschap en bedroefdheid tot de vier basisemoties.

In tegenstelling tot blij zijn is angst geen prettige emotie. Plaatsen of situaties die angst oproepen worden, waar mogelijk, vaak vermeden. Sinds 11 september zullen sommigen met meer spanning gebruik maken van het vliegtuig en denkt iedereen bij New York aan de terreuraanslagen, nu twee jaar geleden. New York is niet pluis.

Dat gaat anders worden. Althans, als het aan het stadsbestuur van de Big Apple ligt. Zij hebben namelijk iemand aangetrokken die als ambassadeur de stad een facelift moet geven. Na de herbouw van het geschonden hart moet nu New York een vriendelijk gezicht gaan krijgen. De miljoenenstad moet niet ervaren worden als een dartbord voor  gewetenloze terroristen, maar als een vrolijke en vriendelijke plaats voor toeristen en gezinnen met kinderen.

Voor deze belangrijke taak is niemand minder aangetrokken dan de over de hele wereld bekende Nijntje, dochter van Vader en Moeder Pluis. Nijntje krijgt met haar open gezichtje de taak om de bebaarde Osama van ons netvlies te verjagen als we aan New York denken. Zal dit kleine meisje, dit konijntje, daartoe in staat zijn?

Nu leefde er eens in de prehistorie van 11 september een klein jongetje van nog geen jaar oud, Albert geheten. Dit kleine mannetje was bang voor harde geluiden, maar speelde graag met een tamme witte rat. In zijn onderzoek uit 1920 naar het ontstaan van emoties sloeg J.B. Watson hard met een hamer op een metalen staaf juist op het moment dat het kleine ventje de rat wilde aaien. Bij het horen van dit harde geluid barstte Albert in tranen uit. Na dit zeven keer herhaald te hebben begon de kleine al te huilen bij het zien van zijn witte rat.

Watson was in dit ethisch zeer bedenkelijke experiment erin geslaagd Albert bang te maken voor zijn speelkameraadje. Hij had angst geconditioneerd. Kan je angst ook weer doen verdwijnen? Vier jaar na het trauma met Albert onderzocht M.C. Jones dit bij Peter. Peter was bijna drie jaar en bang voor dieren, waaronder konijntjes. Jones liet stapsgewijs Peter toenadering zoeken tot een konijntje waarbij hij steeds zijn favoriete snoep kreeg.

De geleidelijk opgeroepen angst en stressgevoelens moesten het afleggen tegen het plezier van het snoepen. Uiteindelijk had Peter zijn angst volledig overwonnen: hij nam het konijntje op zijn arm en het mocht aan zijn hand snuffelen.

De contra-conditionering die hier plaats vond berust op de onverenigbaarheid van emoties: je kunt niet op het zelfde moment bang en blij zijn. Beide experimenten laten zich aanvullen met talloze voorbeelden uit het dagelijkse leven. Niet zelden ontwikkelt iemand angst voor autorijden na betrokken te zijn geweest bij een ernstig verkeersongeval.

Daarmee is direct ook duidelijk gemaakt dat niet altijd herhalingen nodig zijn om angst in te boezemen, bij extreme situaties is één keer voldoende. Of een situatie als uitzonderlijk wordt ervaren is een kwestie van beleving. Deze week vertelde iemand me hoe ze angstig was geworden over het welzijn van man en zoon. Dit was met name ontstaan nadat beiden eens iets naars hadden meegemaakt.

Het gegeven dat bepaalde emoties onverenigbaar zijn wordt dagelijks toegepast. Een kind dat getroost wordt met iets lekkers of aandacht, zal sneller angst, pijn of stress vergeten. Ook bij volwassenen staat snoepen of roken niet zelden in het kader van stressreductie. Waar plezier verschijnt, verdwijnt angst, althans voor het moment.

Lust en onlustgevoelens gaan niet samen. Het knuffelbeest dat meegaat naar bed zorgt dat angst voor donker en afwezigheid van ouders wordt verdragen.

Om meer structureel angst te overwinnen, bijvoorbeeld een spinnenfobie, wordt in de hulpverlening gebruik gemaakt van systematische desensitisatie, dat wil zeggen iemand leert systematisch zich niet angstig te voelen. Met behulp van ontspanningsoefeningen wordt iemand geleidelijk blootgesteld aan de angst opwekkende situatie, in dit geval een spin. Want angst en ontspanning gaan ook niet samen.

Zal Nijntje in staat zijn New York een vriendelijk gezicht te geven en de associatie van angst en terreur weg te nemen? Zoals gezegd komt Nijntje uit de familie Pluis, dus dat zit wel snor. En die ene piloot in de familie Pluis, oom Vliegenier, is zonder meer te vertrouwen. De nieuwe ambassadeur van New York wordt het wenkend perspectief, het wordt weer pluis in New York. Dankzij dat kleine konijn.